Yazar: Özgür Koca

Linux işletim sistemleri için yazılım, dokümantasyon ve kütüphane gibi bileşenleri kolayca yüklemek, güncellemek ve kaldırmak için çeşitli yollar geliştirmiştir. Bir Linux bilgisayarına program yüklemenin en kolay ve sağlıklı yöntemi paket yöneticisini kullanarak ilgili paketi yüklemektir. Bu kitabın temel aldığı Raspberry Pi işletim sistemi olan Raspberry Pi OS Linux bir Debian türevidir ve paket yöneticisi olarak APT (Advanced Packaging Tool) adındaki aracı kullanır. APT ile yeni paketler yüklenebilir (install), mevcut paketler silinebilir (remove) veya güncellenebilir (update). Hatta tüm işletim sistemi de tek bir komutla güncellenebilir (distro-update).

Linux[1], Raspberry Pi OS’un çekirdeğini oluşturan yazılımın adıdır. Çekirdek, bellek, işlemci ve giriş çıkış birimleri gibi bileşenlerin etkin şekilde idare edilmesini sağlayan esas yazılımdır. Linux çekirdeği 1991 yılında Finlandiyalı bir bilgisayar öğrencisi olan Linus Torwalds tarafından yazılmaya başlandığından beri çok yol almıştır. Linux çekirdeği programcılık açısından en üst seviye tekniklerin kullanıldığı, ortak akılla yazılmış, çok başarılı bir mühendislik projesi örneğidir. 30 yıla yaklaşan geliştirme sürecinde birçok bağımsız programcı tarafından Linus Torwalds’ın liderliğinde geliştirilmeye devam edilen çekirdek, şu anda 15 milyon satır program kodundan oluşmaktadır. Bu haliyle Linux çekirdeğinin değerinin 4 milyar dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Dileyen herkesin birkaç Megabyte’lık bir dosyada böyle değerli bir yazılıma ve birikimine sahip olabilmesi Açık Kaynak Kod felsefesinin bir sonucudur. İnsanlık var olduğu sürece bu değer de var olmaya devam edecektir.

Bazen yanlış olmasına rağmen Raspberry Pi OS bir işletim sistemi adı olarak anılır. Aslında Raspberry Pi OS, Linux çekirdeğini kullanan bir Linux dağıtımının adıdır[1]. Bir Linux dağıtımı, Linux çekirdeğinin yanında GNU araçlarıyla birlikte, bazen de bir grafik pencere yöneticisini de içeren bir yazılımlar bütünü olarak düşünülmelidir. Dünyada Raspberry Pi OS gibi yüzlerce Linux dağıtımı vardır. Her dağıtım aynı Linux çekirdeğini kullanmasının yanında farklı görevler için özelleştirilmiş araçlara ve bir yapılandırmaya sahiptir. Kullandığınız sistemin hangi dağıtım olduğunu öğrenmek için aşağıdaki komuttan faydalanabilirsiniz.

Bu başlık altında anlatılacak tüm konular Linux konularıdır ve Raspberry Pi özelinde hiçbir sınırlama içermez. Bir Linux bilgisayarının ana yönetim üssü komut satırıdır. Komut satırında kullanabileceğiniz yüzlerce komut ve seçenek, bir işi hızlı ve etkili yoldan gerçekleştirebilmeniz için tek yoldur. Linux konusunda deneyimli kullanıcılar her zaman bu yolu tercih ederler; çünkü komut satırı Linux bilgisayarına dolayısıyla Raspberry Pi’a tam erişim sağlar.

Veriler, bilgisayar ortamında saklanırken dosya ve dizin adı verilen ögeler içinde muhafaza ve organize edilirler. Dosya ve dizinler de daha büyük kapsayıcılar olan dosya sistemleri üzerinde bulunurlar. Aşağıda bir dosya sisteminin sahip olduğu bu hiyerarşinin bir gösterimi yer alıyor.

Raspberry Pi OS’a, Aralık 2020 güncellemesi ile birlikte sıcaklık ayarına bağlı fan kontrolü özelliği gelmiştir. Eğer Raspberry Pi kutunuzun bir fanı varsa fanı bağlayacağınız GPIO pinini ve kaç dereceden sonra fanın çalışmaya başlayacağını ayarlayabilirsiniz.  Raspberry Pi Configuration aracının Performance sekmesinde yer alan Fan GPIO seçeneği ile fanın bağlı olduğu GPIO pinini tanımlayabilir, Fan Temprature seçeneği ile de fanın kaç santigrat dereceden sonra devreye gireceğini ayarlayabilirsiniz. Öncelikle sekmedeki Fan seçeneğini Enabled olarak ayarlamalısınız. Tüm bilgisayarlı sistemlerde olduğu gibi Raspberry Pi’ı da ne kadar iyi soğutursanız o kadar iyi bir başarım gösterir. İlgili ayarlar aşağıdaki görselde yer almaktadır.

Raspberry Pi’ın kurulumunu tamamladıktan sonra ağdaki bir başka bilgisayardan dosya kopyalamak isterseniz SFTP (SSH File Transfer Protocol) protokolünü kullanabilirsiniz. Bu protokol için Raspberry Pi’a herhangi bir ek yazılım kurmaya gerek yoktur. Hâlihazırda var olan SSH bağlantısını güvenli dosya kopyalama (Secure File Copy) için kullanabilirsiniz. Bunun için uzak bilgisayarda çalışacak bir istemciye ihtiyaç vardır. FileZilla[1] adındaki FTP istemcisi SSH üzerinden SFTP’yi destekleyen ücretsiz, açık kaynak ve yaygın kullanıma sahip programlardan birisidir ve tüm işletim sistemlerinde çalışabilir. FileZilla’yı kurduktan sonra çalıştırın ve Dosya menüsünden Site yöneticisi seçeneğine tıklatın. Ardından, açılacak olan pencerede aşağıdaki ekran görüntüsünde belirtilen sıraya göre gerekli tanımlamaları yapın.

[email protected]:~ $ sudo apt install filezilla -y
[email protected]:~ $ sudo apt update

Raspberry Pi OS oldukça iyi bir optimizasyonla gelmesine rağmen yine de sistemin kontrolünü tam olarak ele almak isteyebilirsiniz. Özellikle Raspberry Pi gibi sınırlı sayılabilecek sistem kaynaklarına sahip bir bilgisayar için bu konu daha da önemli olabilir. Bu nedenle top ve free komutları ile sistemin başarım durumunu izlemeyi alışkanlık haline getirmenizi tavsiye ederim. Raspberry Pi OS’u minimal olarak kurduğunuzda bile arka planda çalışan gereksiz servisler (deamon) olabilir. Sistemde yüklü olan servislerin listesini görmek için aşağıdaki komutu kullanın:

Özellikle yazılımlar söz konusu olduğunda herkes en son sürüm yazılımları kullanmak ister. Yazılımlar yaşayan varlıklar gibidirler. Bazen hataları ve eksiklikleri fark edilir ve geliştiricileri tarafından onarılırlar. Bazen de zeki bir programcı aynı işi daha kısa yoldan yapabilecek bir yöntem bulabilir. Bu özellikle açık kaynak kod felsefesi ile yürütülen projelerde çokça olur. Çoğu zaman da yazılıma günün değişen ihtiyaçlarına cevap verecek yeni özellikler eklenebilir. Kullanmakta olduğunuz bir yazılımda veya işletim sisteminde tüm bunlar olduğunda, siz de doğal olarak bu yeniliklerden yararlanmak isterseniz. Tahmin edebileceğiniz gibi Raspberry Pi’ı güncel tutmak birçok açıdan önemli bir konudur. Raspberry Pi’ın yazılımlarını güncel tutarak hem güvenliğini sağlamış (hack’lenmeye karşı) olursunuz hem de en hatasız ve performanslı yazılımlara sahip olmuş olursunuz.

Raspberry Pi bilgisayarlarında en çok tercih edilen işletim sistemi performans ve güvenliğinden ötürü Linux tabanlı olanlardır. Linux’un doğası gereği hemen hemen her işlem birer komut vasıtasıyla gerçekleştirilir. Linux gücünü ve sağlamlığını bu özellikten alır. Grafiksel arabirim kullanarak yapabileceklerinizden çok daha fazlasını komutlar ve komutların sahip olduğu seçenekler ile yapabilir, daha güzeli bunu yaparken de işletim sisteminin çalışması ve mimarisi hakkındaki bilginiz de artar. Raspberry Pi bilgisayarınıza bağlanıp yönetmek için SSH uzak konsol bağlantısı yöntemini kullanabilirsiniz. Bu aynı zamanda güvenli bir bağlantı da sunar. Bunun için bağlanacağınız Raspberry Pi bilgisayarının Adını/IP adresini ve kullanıcı parolasını bilmeniz yeterlidir.

Grafik kurulumun ardından, Raspberry Pi’ı sağlıklı olarak kullanmaya başlamak için bazı temel ayarların yapılması gerekir. Raspberry Pi OS’un varsayılan klavye tuş dizimi İngilizce klavyelere uygundur; bu nedenle Türkçe klavye ayarlanmadığı sürece Türkçe tuşları düzgün yazamazsınız. Raspberry Pi’ı internete bağlamak için ise; bulunduğunuz ağda otomatik IP dağıtımı yapan bir modem/router bulunmuyorsa IP ayarlarının elle girilmesi gerekir. Grafik masaüstü yüklendikten sonra, ilk fark ettiğimiz şey oturumun parola sormadan açılıyor olmasıdır. Dilerseniz bunu da parola soracak şekilde ayarlayabilirsiniz. Tüm bu ayarları ve fazlasını yapmak için grafik ortamda kullanabileceğimiz yegâne araç olan Raspberry Pi Yapılandırıcısı bizi, Raspberry menüsündeki Tercihler->Raspberry Pi Configuration seçeneğinde bekler. Haydi, bu menü seçeneğine tıklatarak başlangıçta yapmamız gereken temel ayarlara göz atalım.

Raspberry Pi’a kurulabilecek iki resmi dağıtım vardır: Raspberry Pi OS ve Raspberry Pi OS Lite. Raspberry Pi OS, Raspberry Pi için özel olarak geliştirilmiş, başarılı bir grafik masaüstü ortamı sunan PIXEL (Pi Improved Xwindows Environment Lightweight) ile gelir. PIXEL masaüstü ortamı, işletim sisteminin görsel kullanıcı arayüzünü oluşturur (GUI). Bu arayüz Raspbery Pi’a yeni başlayan kullanıcıların hızlıca kullanmaya başlamalarını sağlamak açısından çok kullanışlıdır.