İşletim Sistemi ve Linux

İşletim sistemi, özünde bir bilgisayar programdır. Bu bilgisayar programı, diğer bütün programlardan önce çalışarak bilgisayarın donanım birimlerini kontrolü altına alır ve diğer programların çalışabilmesi için uygun bir ortam hazırlar. İşletim sistemi, bilgisayar açık olduğu sürece RAM bellekte yüklü ve çalışır durumdadır. İşletim sistemi temel olarak, üzerinde çalışan programlara ihtiyaç duydukları CPU zamanını ve belleği (RAM) verimli şekilde tahsis etmek için çalışır. Donanımlardan veya kullanıcı programlarından gelen giriş/çıkış çağrılarını işler, diğer programlar ve donanım birimleri arasında yönlendirir. Esasında oldukça fazla görevi olan ve programcılık açısından oldukça karmaşık kabul edilebilecek bir program olan işletim sistemi, diğer programların daha kolay, sadece amaçlarına yönelik olarak programlanabilmesine imkân tanımış olur. Eğer işletim sistemi olmasaydı, her bir program CPU’yu ve RAM’i tek başına kullanmak isteyecekti ve donanımları yönetmek zorunda kalacaktı. Ayrıca bu kaynakları diğer programlar ile nasıl paylaşacağını bilemeyecekti. Diğer taraftan, farklı donanımlar üzerinde çalışması gerektiğinde de her bir donanım ile (üreticisi ve modeli farklı donanımlar) nasıl iletişim kuracağını (G/Ç işlemleri) bilmesi gerekecekti (bu görevi işletim sistemine yüklenen driver yazılımları sağlar). Görüleceği gibi tüm bu önemli ve kritik görevleri hakkıyla yerine getirebilecek bir işletim sistemi programı şarttır. Linux tüm bu görevleri ve daha fazlasını başarılı ve verimli şekilde icra edebilen en iyi işletim sistemidir. Daha doğrusu işletim sistemi çekirdeğidir.

Linux’un simgesi Tux (Penguen)

Linux (telaffuzu: “Linuks.”); bilgisayar işletim sistemlerinin en temel parçası olan çekirdek yazılımlarından bir tanesidir. Günümüzde süper bilgisayarlarda, akıllı cihazlarda, internet altyapısında kullanılan cihazlarda, işletim sistemlerinde, yeni nesil TV’lerde, tabletlerde ve akıllı telefonlarda (Android) yaygın olarak kullanılan Linux, GNU Genel Kamu Lisansı ile sunulan ve Linux Vakfı çatısı altında geliştirilen bir özgür yazılım projesidir. Diğer tek kart bilgisayar ekosistemlerinde olduğu gibi Raspberry Pi’ın da gücünü ve yaygınlığını sağlayan ana yazılım bileşeni Linux tabanlı işletim sistemleridir.

Linux ismi, ilk geliştiricisi olan Linus Torvalds tarafından 1991 yılında verilmiştir. Torvalds ’ın başlarda hobi ve küçük bir Unix işletim sistemi olarak kabul edilebilecek açık kaynak işletim sistemi olan Minix ’den daha iyi bir işletim sistemi yaratma arayışı ile giriştiği proje, o dönem bilgisayar kullanıcıları ve programcıları tarafından ilgi görmüş ve geliştirilmeye başlanmıştır. Linus Torvalds’ın, Linux’un geliştirilmesine destek talebi için bir e-posta listesine gönderdiği ilk mesajı aşağıda görebilirsiniz:

Linux Vakfı [1] tarafından gelişimine yön verilen çekirdek, 1000 farklı şirketin desteği ile inanılmaz bir yenilikçilik, hız ve genişlikte sürdürülmektedir. Ticari şirketlerin Linux’u desteklemesinin iki önemli sebebi var. İlki, Linux zekice yazılmış başarılı bir koddur ve üreticilerin donanımlarını amacına yönelik olarak mümkün olan en yüksek verimlilikte kullanır. Bu da kullanıcıların yazılım maliyetinden tasarruf ederek donanıma daha fazla bütçe ayırmalarını sağlar. Donanımlara artarak yapılan yatırında üreticilerin onları daha da fazla geliştirmesinin/hızlandırmasını körükler. İkincisi ise bu donanımlara hayat verecek ve üzerinde koşacak bir işletim sisteminin binlerce kişinin ortak aklı ile geliştirilmesi şirketler açısından ekonomik bir seçenektir. Aksi takdirde bu geliştirme sürecine önemli bir maddi kaynak ayırmaları gerekirdi. İşte, bu nedenlerle dünyanın önde gelen yazılım ve donanım şirketleri Linux’u ve özgür yazılımı desteklerler.

Kernel.org adresinden kaynak kodları ücretsiz olarak indirilebilen Linux çekirdeği, 2 milyon kaynak kod satırından oluşan ve dünyanın farklı yerlerinden yaklaşık 3500 programcı tarafından geliştirilen piyasa değeri 1.5 milyar dolar olan bir işletim sistemidir. Yani, kernel.org adresine girerek en baştan geliştirilmesinin 1.5 milyar dolar maliyeti olan bir yazılımı bilgisayarınıza indirebilirsiniz. 1991 yılından beri GNU felsefesi gereği ortak akılla geliştirilen Linux çekirdeği, bilgisayar programcılığı açısından en zekice yazılmış, başarılı ve verimli bilgisayar programı olarak kabul edilir. Linux, diğer meşhur işletim sistemi olan Windows’a karşın açık kaynak kodludur ve isteyen herkes tarafından özgürce alınıp kullanılabilir, kaynak kodları geliştirilebilir/değiştirilebilir ve satılabilir. Kodlarının açık olması onu şeffaf ve güvenli yapar. Yani, yeterli bilgisi olan her kullanıcı işletim sisteminin arka planda neler yaptığını ve nasıl çalıştığını görebilir, yazılımsal güvenlik açıkları kısa sürede tespit edilip yamalanabilir.

Çekirdek gelişiminin her aşaması açık olarak internet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanındaki kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri belirlenerek düzeltilmektedir. Zaman zaman bu deneme aşamaları belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir işletim sistemi sunulup, geliştirme için ayrı bir seriye devam edilir. Hatalar, anında kullanıcılar tarafından belirlenip rapor edilmekte ve birçok kişinin katkısıyla düzeltilmektedir. Linux açık kaynak kodlu bir işletim sistemi çekirdeğidir.[2]

Sonraki başlıklarda anlatılacağı üzere Linux çekirdeği, Raspberry Pi’ın çalışabilmesini sağlayan Linux dağıtımlarının (Raspbian, Minibian, Pidora vb.) da çekirdeğini oluşturur. Bu dağıtımlarla bir araya getirilen çekirdek, Raspberry Pi donanımına has birçok donanımsal özellik için özel olarak yapılandırılmış ve iyileştirilmiştir.

GNU Linux ve GNU felsefesi

Linux yaygın bilinenin aksine kendi başına bir işletim sistemi değildir, sadece işletim sistemi çekirdeğidir ve günümüz kullanıcısının işletim sisteminden beklediği görevleri yerine getirmek ve kullanışlı bir çalışma ortamı oluşturmak anlamında bir altyapı sunmaz. Örneğin Linux çekirdeği bir işletim sisteminden beklenen CPU, bellek ve diğer donanım bileşenlerinin yönetimi ve organizasyonu konusunda çalışırken, kullanıcının programları başlatmak, yönetmek, dosya kopyalamak, oluşturmak, ağ ve internet bağlantısı kurmak gibi görevleri yerine getirmesi için bir imkân sağlamaz. Bunun için GNU araçları adı verilen açık kaynak kod araçlar topluluğu kullanılır. Başka bir ifadeyle, Linux çekirdeği belleği organize ederek programların CPU ve donanım bileşenlerini kullanarak görevlerini yerine getirmesi için işlevsel bir arayüz görevi görür. GNU araçları ise Linux çekirdeğinin sağladığı imkânları kullanarak, kullanıcının bir işletim sistemini deneyimlemesini sağlar. Linux çekirdeği ile beraber kullanılan GNU araçları onu mükemmel bir işletim sistemi haline getirerek tamamlar.

Çekirdeğin kaynak kodları GNU Genel Kamu Lisansı (GNU GPL) çerçevesinde özgürce dağıtılabilir, geliştirilebilir ve kullanılabilir, hatta yaygın bilinenin aksine satılabilir de. GPL lisansı, bu yolla alınacak yazılımların aynı şekilde GPL olarak dağıtılmasını şart koşar. Yani, değiştirdiğiniz ya da geliştirdiğiniz kaynak kodları beraberinde vermek zorundasınız. İşte bu özelliği açık kaynak kod dünyasının muazzam bir hızla büyümesini ve insanlığın gelişimine büyük katkı sunmasını sağlamıştır.

Bir yazılımın GPL kapsamında özgür yazılım sayılabilmesi için yazılımın kullanıcısına şunları sağlaması gerekir[4].

1. Yazılımı kullanan kişi onu her türlü amaç için çalıştırmakta özgürdür. Özgür yazılımlar kullanıcıları kısıtlamazlar.
2. Yazılımı kullanan kişi yazılımın nasıl çalıştığını incelemekte ve kendi özel ihtiyaçlarına daha iyi cevap verebilmesi için yazılım üzerinde değişiklik yapmakta özgürdür. Kendisi yeterli bilgiye sahip değilse bunu bir başkasına da yaptırabilir.
3. Yazılımı kullanan kişi elindeki yazılımı dağıtmakta ve toplum ile paylaşmakta özgürdür.
4. Yazılımı kullanan kişi yazılımı geliştirmekte ve geliştirdiği yeni halini toplum ile paylaşmakta özgürdür.

Özgür yazılım akımı ile beraber, GPL şemsiyesi altında geliştirilen bir yazılım özel bir çaba sarf etmeye gerek bırakmadan, başlangıcından sonuna değin toplumun ve bilimin yararına geliştirilmiş olur. Çünkü bu lisans ve yaklaşım sayesinde;

1. Yazılım geliştiricileri tekerleği yeniden keşfetmekle vakit harcamaz, daha önceden üretilmiş olan araçları yazılımlarına ekleyerek bunlar üzerine yeni şeyler inşa edebilir.
2. Aynı işi yapan yazılımların en iyi yönleri alınarak, kullanıcılar için en uygun ve kaliteli yazılımlar hızla sunulabilir. Kullanıcılar var olan yazılımlar arasından istediğini deneyerek kendi ihtiyacını rahatça seçebilir.
3. Kullanıcılar özgür yazılımlara çok makul fiyatlar ile ya da -çoğunlukla- 0 maliyetle sahip olabilir, dolayısı ile yazılım ücretlerine ayırdıkları kaynaklarını donanıma ya da diğer ihtiyaçlarına ayırabilir, yaşam ve çalışma standartlarını yükseltebilirler.
4. Yazılımın kaynak koduna da sahip olduklarından dolayı kullanıcılar kritik yazılımların nasıl çalıştığını anlamak için kaynak kodlarına bakabilir, isteklerine göre özelleştirebilir ve kaynak tasarrufu sağlayabilir. Elbette, kullanıcılar yazılım üretimi konusunda bilgili olmak zorunda değildir, ne bir programcı kiralamak kullanıcı için, ne de var olan bir yazılım üzerinde değişiklik yapmak bir programcı için zordur.

Neden Linux?

Kitap boyunca kullanılan ve anlatılan Raspberry Pi OS bir Linux işletim sistemi dağıtımıdır. Linux ile ihtiyacınız olan her türlü yazılımı ücretsiz olarak alabiliyorken neden lisansların yasal yaptırımları ile uğraşasınız. İhtiyacınız olan bir yazılımı internette aramanıza gerek yok. Linux depoları ihtiyacınız olan tüm yazılımları içerir, tek komutla yüklemenizi ve güncelleştirmenizi sağlar ve bunu yaparken de diğer meşhur işletim sisteminin aksine bilgisayarınızı yeniden başlatmanıza bile gerek yoktur. Linux’ta masaüstü ortamınızı özelleştirerek konforunuzu yükseltebilirsiniz. Birbirinden bağımsız masaüstleri ile ekranınızı çok daha verimli kullanabilirsiniz. Üstelik Linux bunu çok daha az donanım gereksinimi ile yapabilir. Linux sistem güvenliğini temel alan mimarisi ile diğer ticari işletim sistemlerinden ayrılır; bu nedenle virüs derdiniz olmaz. Donanımlarınız için çok geniş bir dâhili sürücü desteğine sahiptir, yeni eklediğiniz donanım için sürücü arayışına girmenize gerek kalmaz. Donanımlarınız çoğu zaman otomatik tanınır ve yüklenir. Linux’ta karşılaşılan sorunlar hızlı şekilde giderilir ve kısa sürede güncellemeler yayınlanır, bu durum ticari işletim sistemlerinde ayları, hatta yılları bulabilir. Linux kullanarak her zaman güncel, kararlı ve güvenli bir işletim sistemi sahibi olursunuz.

Linux’un tüm bu avantajlarını maddeler halinde sıralamak gerekirse;

1. Şeffaflık: Kullandığınız yazılımın açık kaynak kodlu olması onun arka planda aslında tam olarak ne yaptığından haberdar olmanızı sağlar.
2. Mahremiyet: Ticari işletim sistemleri kullanıcılarından yüksek miktarda veri toplar. Bu verilerin önemli miktarını kullanıcı alışkanlıklarının ölçen anonimleştirilmiş veriler oluşturur. Daha doğrusu ticari işletim sistemleri bu verileri anonim olarak topladığını iddia eder; ama bu konuda bir garanti veremezler. Bir ticari işletim sisteminin mahremiyet ayarlarına göz attığınızda tüm veri seçeneklerinin ön tanımlı olarak paylaşılır durumda olduğunu görebilirsiniz. Tamam, işletim sisteminin üreticisi bu verileri bir basın açıklaması ile kamuya duyurmayacak; ama yine de bu ayarları tamamen kapatmak için birçok üçüncü parti program yüklemeniz gerekir. Linux ise kişisel mahremiyet adına mükemmel bir çözümdür ve kullanıcı verilerini toplamaz.
3. Güvenlik: Linux diğer işletim sistemlerine göre daha güvenlidir. Linux dışındaki işletim sistemleri için çoğu zaman bir anti-virüs yazılımı kullanmak gerekir.
4. Ücretsiz kullanım: Linux herkese açık ve ücretsiz bir işletim sistemidir. İşletim sistemi kullanmak için yüzlerce Türk Lirası ödemeye gerek yok. Özgür yazılımın babası Richard Stallman’ın dediği gibi biz özgür yazılım kullanmayı hak ediyoruz.
5. En iyi topluluk desteği: Linux sisteminizde karşılaştığınız bir sorunu çözmek için uzman olmanıza gerek yok. Aynı sorunla karşılaşan insanların web’e bıraktığı çözüm notlarına göz atmanız veya bir e-posta listesine /foruma sorunuzu anlatan bir mesaj bırakmanız yeterlidir. Linux topluluğu yardım ve destek anlamında son derece cömerttir. Linux topluluğu bu anlamda diğer ticari işletim sistemlerinkine nazaran çok daha kalabalık ve fedakârdır.
6. Güvenilirlik: Diğer ticari işletim sistemlerinin gün geçtikçe kararlılıkları azalır ve çoğu zaman sıfırdan yeni bir kurulumu gerektirir. Eğer Linux kullanıyorsanız bu konuda endişelenmenize gerek yok. Bu süre Linux’ta çok daha uzundur. Ticari işletim sistemlerinde sistem kararlılığını yeniden temin etmek için sistemi çokça yeniden başlatmanız gerekir, hatta bu bir alışkanlık haline gelmiştir diyebiliriz. Ticari işletim sistemlerine yeni bir yazılım yüklediğinizde, kaldırdığınızda ya da bir sistem güncellemesi yüklendiğinde sıklıkla yeniden başlatma gerekir. Bu gibi durumlarda Linux’u yeniden başlatmanıza gerek yoktur. Bir Linux sistemi yeniden başlatma gerekmeden kararlı şekilde aylarca çalışabilir, hatta bu konuda yıllara varan rekorlar da vardır. Linux’un güvenilir olduğunu kanıtlayan bir başka gerçek de web sunucuları. Google ve Facebook gibi internet devlerinin çoğunun Linux ile çalıştığını gözlemleyebilirsiniz.
7. Donanım ihtiyacı: Linux dışındaki ticari işletim sistemleri çalışabilmeleri için asgari bir donanım yapılandırmasını şart koşar. Ticari işletim sistemlerinin gelişim evrelerine bakıldığında bu ihtiyaç yıllar geçtikçe artan bir ivmeyle çoğalmaktadır. Linux’u ise 256MB RAM’i olan bir bilgisayar da dâhi çalıştırabilirsiniz. Hatta gömülü bilgisayarlar söz konusu olduğunda bu ihtiyaç birkaç Megabyte’a kadar düşer.
8. Programcılar için mükemmeldir: Linux çoğu programlama dilini destekler ve kullanışlı bir programlama ortamı sunar. Hatta komut kabuğunun betik dili yetenekleri çoğu programcı için cezbedicidir.
9. Yazılım güncellemeleri: Ticari işletim sistemlerinde ortaya çıkan hatalar Linux’a göre çok daha geç yamalanır. Linux bu konuda çok hızlıdır.
10. Özelleştirme: Linux’un ticari işletim sistemlerine göre en büyük avantajı özelleştirmedir. Eğer işletim sisteminizin görünümü ve özelliklerini kendinize göre özelleştirmek istiyorsanız Linux tam size göredir.
11. Dağıtım çeşitliliği: Linux’ta ihtiyaçlarınıza göre özelleştirilmiş tonlarca dağıtım vardır. Ticari işletim sistemlerinde ise bunu üçüncü parti yazılımlara tonlarca lisans ücreti ödeyerek yapabilirsiniz. Örneğin hacker’lar (güvenlik araştırmacıları) için, programcılar için veya çok eski bilgisayarlarda çalışmak üzere birçok Linux dağıtımı vardır.

Türkiye Linux Kullanıcıları Derneği (LKD)

Bu başlık LKD listesinden alınmıştır.

“Türkiye’de de dünyanın her yerinde olduğu gibi Linux ile tanışmak isteyen ve yukarıda vaad edilen şekilde bir bilgisayar yaşantısına adım atmak isteyen kişileri bir araya getirmek ve desteklemek vazifesini üstlenmiş ciddi ve özverili organizasyonlar mevcuttur. LKD (Linux Kullanıcıları Derneği), tüm Linux camiasının buluşma noktası olmayı hedefleyen ve bütün özgür yazılım hareketlerine kucak açmış bir dernektir. Her yıl düzenlenen ve 4 gün süren Linux Şenlikleri ile 3-4 paralel salonda yapılan seminer oturumları ile insanlar Linux ile ilgili çeşitli konularda bilgilendirilmekte, hiç bilmeyenlerden profesyonel bilgisayar kullanıcılarına kadar herkesin faydalanabileceği etkinliklere Türkiye’nin dört yanından konuşmacılar ve izleyiciler katılmaktadır. E-posta listelerinde özgür yazılım ve Linux konusunda yardım almak isteyen kişilere yardım edilmekte, düzenli ve gezici seminerler ile kitleler ücretsiz bilgilendirilmektedir. Türkçeleştirme, yeni özgür yazılımların geliştirilmesi gibi çalışmalara destek verilmektedir.

Şu anda nerede ise tüm üniversite bilgi işlem merkezlerinin yanı sıra, NASA, IBM, HP, Boeing, HSBC, CityBank, SonyEricsson, Nokia, Siemens, Samsung, General Motors, Hyundai, Oracle, EToys gibi çok büyük kuruluşlar Linux kullanmakta ve bir şekilde özgür yazılımlara destek olmaktadırlar.

Peki, şu anda nasıl Linux sahibi olabilir ve onu kullanmaya başlayabilirsiniz? Bu sorunun yanıtı da çok basittir:

1. Eğer internet bağlantınız yoksa en yakın üniversitenin bilgi işlem dairesine 3 adet boş CD ile gidip size tavsiye ettikleri bir Linux dağıtımını çekmelerini rica edin.
2. http://liste.linux.org.tr adresindeki e-posta listelerinden Linux listesine üye olun ve ‘ben linux kullanmak istiyorum, bana yardım edin’ deyin.

Eğer çaba sarf etmeyi göze almışsanız sonrasının nasıl geldiğine siz de şaşıracaksınız.

Bütün bunlar sanki bir pazarlama şirketinin serzenişleri gibi görünmekte, insanın aklına “Peki, bunca insan neden bu fikrin peşinden koşturuyor? Bu kişilerin menfaati nedir?” soruları takılmaktadır.

Siz kabul etmeseniz de özgür yazılımlar ve Linux sizin kullanmanız için hiçbir karşılık beklemeden size sunulmuş birer hediyedir. Sizin malınızdırlar ve ona sahip çıkmak ya da çıkmamak özgürlüğü de diğer tüm özgürlükleriniz gibi sizin elinizdedir. Bu akım ve bu akımın ürettikleri, toplumların refah seviyesini yükseltmek için çalışan bilime ve gelecek nesillere bir mirastır.”

Richard M. Stallman’ın söylediği gibi, ‘Özgür yazılım kullanmayı hak ediyorsunuz’.

---

[1] Linux Vakfı (The Linux Fondutation) – https://www.linuxfoundation.org/

[2]  Linux Nedir – https://tr.wikibooks.org/wiki/Linux_%C4%B0%C5%9Fletim_Sistemi/Linux_Nedir

[3] Linux Türkçe Wiki Sayfası – http://tiny.cc/linux-wiki-tr

[4] Linux nedir? (Linux Kullanıcıları Derneği [LKD]) – https://linux.org.tr/linux-nedir/