BitCoin Özelinde Kripto Para Gerçeğinin Hukuki Açıdan İncelenmesi

V1
T.C Gazi Üniversitesi

Bilişim Enstitüsü
Adli Bilişim Anabilim Dalı
Ankara, Aralık 2015

Yazan: Özgür KOCA, ([email protected] / www.tankado.com),
Danışman: Doç. Dr. Osman Dolu, Gazi Ü. Bilişim Enstitüsü ([email protected])

Özet

Kripto para, son yıllarda özellikle online suç çevrelerinde oldukça yaygınlaşan, güvenli hızlı ve anonim bir ödeme yöntemi sunan yeni bir teknolojidir. Özellikle anonimlik sağlama özelliği ile internet üzerinden yapılan ödemelerdeki kullanılma sıklığı önemli ölçüde artımıştır. Global ölçekte kullanılan ilk kripto para olan BitCoin’in ardından yüzlerce benzeri çıkmış ve hayatı hem iyi hem de kötü yönde hızla değiştirmeye devam etmektedir.

Kripto para denilen olgu sadece bir sayısal değerden ibarettir. Bir kripto para ait olduğu matematiksel algoritma/formülasyonun doğal sonucu olarak; herhangi bir merkezi para yönetim otoritesine bağlı olmayan, takip edilemeyen, yok edilemeyen ve yoktan da var edilemeyen bir maddi değer sunar. Kripto para bir ödeme aracı olarak kullanılabilildiği gibi aracı firmalar tarafından da herhangi bir finansal değere (USD, EURO vb) de kolaylıkla dönüştürülebilir.
Bu çalışmada kripto paranın değerinin nasıl oluştuğu, değerlemesinin nasıl gerçekleştiği, bu değer üzerinden yaratılan hizmet ve mal alım faliyetlerinin sosyal, ekonomik ve hukki açıdan yarattığı sorunlar ve faydalar üzerine odaklanılmıştır.

Kripto para nedir?

Kripto para sadece sayısal bir değere karşılık gelen dijital bir veriden ibarettir. Ama bu veri herhangi bir değer değildir. Bu sayısal değer bağlı olduğu algoritmaya özel matematiksel fonksiyonların işletilmesi ile üretilen, üretilmesi (elde edilmesi) belli bir bilgi işlem sürecini zorunlu kılan sayısal bir değerdir, yani ortaya çıkan sonuç bir kıymettir. Bu kıymetler, miktarına göre üretilme süresi önceden öngörülebilen ama kendisi önceden öngörülemeyen bir yapıya sahiptir. Yani kripto para algoritması, belli miktar kıymetin üretilebilmesi için aynı oranda bir bilgi işlem gücünü/sürecini zorunlu kılar. Diğer tabirle ilgili kriptografi algoritması bu değeri üretmenin pratik bir yolunun olmamasını da garanti eder^[1].
Kripto parayı somutlaştırmak için; en meşhur kripto paralardan birisi olan bir BitCoin parasının (verisinin) temsili görünümü aşağıdaki gibi sayısal bir değere karşılık gelmektedir (hash).^[2]

Şekil 1 – Bir BitCoin parasının temsili hash değeri

Kripto para üretim süreci coin madenciliği olarak bilinir. Burada coin kripto parayı, maden ise bu paranın kompleks işlemler yapılarak üretileceği (çıkartılacağı) ham malzemeyi, madeni ifade eder. Bitcoin kripto parası üretim süreci bitcoin ağı denilen otonom bir yapı tarafından açık şekilde yürütülür ve kontrol edilir. Herhangi bir kişi para üretimine bu ağda kendisine sanal bir kimlik (cüzdan) oluşturarak başlar. Bu cüzdan sahip olunan kripto paraları barındırmak, kripto para göndermek ve almak için kullanılan özel bir kimliktir. Bu kimlik aynı zamanda açık anahtarlı şifreleme mimarisindeki (public cryptography) açık anahtara da karşılık gelir. Bu anahtar kripto para aktarımlarında gönderilecek olan parayı şifrelemek için kullanılır. Böylece kripto parının kendisini sadece ilgili açık anahtarın özel anahtarına sahip olan kişi çözebilir.

Bitcoin kripto parasını üretmek isteyen kişi ya da yazılım, ilk önce bitcoin ağıdan üzerinde işlem yapılacak sıradaki bir veri bloğunu talep eder (maden) bu veri bloğu eldeki bilgi işlem olanakları ile algoritmanın öngördüğü kompleks işlemler ile işlenir ve algoritmanın çıktısına ulaşılarak ortaya kripto para çıkartılır. Daha sonra bu kripto para çıkartan kişinin özel anahtarı (parolası) ile şifrelenerek ağa geri gönderilir ve onay istenilir. Onayın ardından üretilen kripto para, para havuzundaki ilişkili veri zincire bağlanarak yerini alınır. Bu veri zinciri, madeni işleyen herkesin ulaşabileceği bir veridir ancak ancak sadece parolayı (özel anahtarı) bilen paranın sahibi olduğunu kanıtlayabilir, içeriğini elde edebilir veya onu bir başka cüzdana aktarabilir.

Bu açıdan sahip olunan kripto paraların özel anahtarları çok iyi saklanmalıdır. İnternete bağlı olmayan bir konumda saklanması tavsiye edilir. Keza sırf bu anahtarları hedef alan internet kurtçukları (worm) üretilmştir.

loT (internet things) adı verilen ve ağ bağlantılı TV, router, access point, NAS ve hatta ağa bağlı buzdolabı gibi cihazlara bulaşarak, bu cihazların işlemcisini kripto para verimadenciliği yapmak için kullanan birçok kurtçuk türemiştir ^[3].

Diğer taraftan cüzdan hizmeti veren ve ödeme mekanizması olarak kripto para kullanan birçok işletme saldırıya uğramış ve özel anahtarlarını dolayısıyla kripto paralarını kurtarılamaz şekilde kaybetmiş saldırganlara kaptırmışlardır. Bunlardan en büyük zarara uğrayan ve iflas açıklamak zorunda kalan şirket Mt. Gox (Mounts Gox)’dır. İlk defa Tokyo’da kurulmuş olan kripto para borsa şirketi Mt. Gox müşterilerinin $490 milyon dolar değerindeki kripto parasını çaldırdıktan sonra iflas ettiğini açıklamıştır ^[4].

Bu konudaki bir diğer ilginç haber ise bir Harvard Üniversitesi öğrencisi gencin, üniversite öğrencilerinin araştırma projelerinde kullanılan 14.000 çekirdekli bir süper bilgisayarı kripto para (Bitcoin) üretmek için kullandığı tespit edilmiş. Senato kararıyla öğrencinin üniversitedeki tüm bilgisayar sistemlerini kullanması yasaklanmıştır^[5].

Kripto paranın teknik maliyeti nedir?

Kripto para ilk başlarda masaüstü ve diz üstü bilgisayarların işlemcileri kullanılarak üretilmekteydi. Kripto paraya artan talep bu konuda yeni teknolojik gelişmelerin oluşmasına neden olmuştur.

Bilgisayarların işlemcilerinin yanında daha hızlı kripto para üretmek için tek görevi bu olan mikro bilgisayarlar üretilmiştir (asic miners) ^[6]. Bu cihazlar sadece kripto para üretmek için tasarlanmış elektronik donanıma sahip oldukları için bir çok pc tabanlı bilgisayara göre daha hızlı üretim yapabilmektedir.

Şekil 2- Butterflyes firmasının crypto miner ürünleri

Kripto para, para birimi değiştokuşu ile avantajlarından yararlanmayı sağlarken (gerçek para ile ödeyip kripto para satın alınması) üretilmesi noktasında da ciddi çabalara şahit olmuştur. Dünyada bu işin geleceğine inanan birçok girişimci ciddi yatırımlar yaparak kripto para üretim tesisleri bile kurmuştur. ^[7]

Şekil 3 – Amerikada bir kripto para üretim tesisi

Kripto para mekanizması özünü oluşturan kripto algoritmaları açısından önemli bir savunma mekanizmasını da sahiptir. Kripto para üretmeye karar veren birisi bu işe ciddi donanım alt yapısı ile girişebilir, hatta bu konuda süper bilgisayar benzeri sistemlerde kurulmuştur. Ancak bu durumda ilgili kripto para ağı bir savunma geliştirerek kripto para üretim mekanizmasının zorluğunu artırır. Bu açında canlı bir metabolizma gibi değerlendirilebilecek kripto para kendi içinde bir regülasyona da sahiptir. Algoritmatnın kendini zorlaştırması ile ilgili olarak internette sıkça karşılaşılabiliecek bir örnekde, ilk BitCoin üretenlerden birisi olan kişi yaklaşık 3000 BitCoin’e internetten pizza siparişi vermiştir. Bu günki, üretim zorluğu ve değeri düşünüldüğünde kişi yaklaşık olarak $1.185.000’a pizzayı satın almıştır. Tabiki günümüz donanım alt yapısı ile bu değerde ve hızda kripta para üretmek mümkün değildir, sistem kendisini otomatik olarak zorlaştırarak yavaşlatmıştır.

Diğer taraftan üretimin donanımsal zorluğu kişileri çoğunlukla kripto para üretme yerine ilerisi için bir yatırım aracı olarak kripto para satın almaya da sevk etmektedir. Oluşan arz sabit süreler için sabir bir üretim sınırına sahip olan kripto paranın piyasa değerini yükselmesine neden olmaktadır.

Ayrıca günümüzde ancak kuramsal temelleri atılan kuantum bilgi işlem mimarisi ile (ışık hızında çalışan bilgisayarlar) öngörülenden (bitcoin için 2140 yılı) daha kısa sürede tüm kripto paraların üretilmesi tamamlasa dahi havuzdaki mevcut kripto para kendi sanal borsası ile değerlenmeye veya değer kaybetmeye devam edebilecektir. Bu açıdan teknik olarak kripto parayı yok etmek mümkün değildir. İlk çıktığı yıllarda birkaçbin BitCoin üreten kişiler şuanda $395 değerinde olan BitCoin ile zengin olmuş durumdadırlar.

Günümüzde kripto paranın özellikle BitCoin’in bir ev kullanıcısı tarafından kişisel bilgisayarlar ile üretilmesi elektrik maliyeti ve zaman açısından rantabl değildir. Çünkü BitCoin algoritması üretim hızını dengelemek için madenin işlenme zorluğunu otomatik olarak artırmaktadır. Kullanıcılar ne kadar çok kripto para madenciliğine zaman ve kaynak ayırırsalar algoritma kendini düzenleyerek maden işleme sürecinin zorluk katsayısını artırmaktadır. Bu durumda kripto para madeni çıkarmak isteyen kullanıcılar bir araya gelerek havuzlar oluşturmakta ellerindeki donanımları (pc ve asic miner’lar) birleştirerek ortak çalışmakta ve verdikleri katkı oranında çıkan madenden pay almaktadırlar. Bu durum meşhur olmuş ve çok kullanılan kripto paralar da böyledir ancak yeni çıkmış ve henüz az kişi tarafından kullanılan kripto paraların üretim işlemi kısmen kolay yapılabildiğinden ilgili üreticiler daha çok güçlerini birleştirmek yerine kişisel olarak çalışmaktadırlar.

Kripto paranın toplumsal ve hukusal maliyeti?

Günümüzde yaygınlaşma aşamasında olan kripto paranın önemli bir kısmı gerçek para ile satın alınarak kullanılmaktadır. Alış verişlerinde anonimlik sağlamak isteyen kullanıcılar bir kripto para satıcısından gerçek para ödeyerek kripto para satın almakta ve bunu illegal amaçlarını gerçekleştirmek için kullanabilmektedir.

Özellikle BitCoin ve diğer altcoin’lerin gelecekteki amacı kripto parayı diğer para birimlerinden dönüştürülen bir finans aracı olarak değil tek başına kullanılabilecek bir ödeme aracı olmasını sağlamaktadır. Bu olduğunda devletlerden ve herhangi bir otoriteden bağımsız yok edilemez, sınırlandırılamaz ve ödeme işlemi üzerinden takip edilemez bir finas aracı yaratılmış olacaktır.

Bunun toplumsal maliyeti, kripto paranın merkeziyetçi özelliğinin olmamasından dolayı ve kontrol edilebilirlik özelliği olmadığından tam olarak kestirilememektedir.

Ama bu durumun suçluların suistimale tamamen açık yapıda olması online ve fiziksel suçların yaygınlaşmasını ve kolay bir finans aracı olarak kullanılabileceğini bilinmektedir.

Kripto paranın kullanımını/üretimini engellemek çekirdeğinin oluşturan matematiksel fonksiyonların çökertemedikçe mümkün olamayacaktır. İnternet’in tamamen ve kalıcı olarak kapatılması da teknik olarak mümkün olmadığı için kripto paranın şuanki kullanımını engellemenin pratik ve kesin bir yolu gözükmemektedir.

Kripto paranın varlığını bir anda yok etmenin silmenin bir yolu yoktur. Çünkü tüm kripto para verisini veritabanında tutan tüm düyaya yayılmış on milyonlarca bağımsız ve kişisel kullanıcı söz konusudur. Ancak devletler kripto paranın gerçek para veya mal ve hizmete dönüştürülmesiyle ilgili yaptırımlarda bulunabilirler. Tüm dünyaya yayılmış ve gücünü her bir kullanıcısından alan bu finansal sistemi yok etmek küresel düzeyde bir organizasyonu, çabayı ve kararlılığı gerektirir.

Tamamen spekülatif bir değerleme sistemine sahip olan kripto paranın kullanımına devletler tarafından getirilecek yaptırım ve cezalar ile bir borsa gibi çalışan kripto para ağında umutsuzluk oluşturularak değerini kaybetmesi ve sonunda yok olması sağlanabilir ama böyle bir anonimiteye sahip bir ödeme aracına özellikle suç çevrelerinden duyulan ihtiyaç önündeki en büyük engeldir. Kaldiki BitCoin ile başlayan örnek ardından yüzlerce kripto para alternatifini de doğurmuştur.

Kontrol edilemeyen yapısı nedeniyle kripto paranın oluşturduğu değerin maddi ve menkul kıymet açısından bir karşılığı yoktur. Tamamen kullanıcılarının eğilimleri üzerinden spekülatif olarak değerlenen kripto paranın ülke ekonomileri açısından bir delik ve parasal kayıp olarak değerlendirilmesi mümkündür.

Devletler açısından hem bir maddi kayıp hem de suç çevreleri tarafından anonim bir ödeme aracı olarak kullanılan kripto para suçun önlenmesi ile ilgili yapılan yaptırımları sekteye uğratıcı niteliktedir.

Uluslararası para aktarımında önemli bir role sahip olan SWIFT organizasyonu swift kodu ile aktarım noktalarını tanımlayan ve takip eden bir role sahip olduğundan tüm aktarımların kaynağı ve hedefi izlenebilmekte ve kayıt altına alınabilmektedir. Devletlerin lehine olabilecek bir bakış açısıda bu konuyla ilgilidir Zaman zaman devletlerin birbirleri üzerinde siyasal ve maddi nedenlerle ekonomik ambargoları olabilmektedir. Doğal yapısı itibariyle herhangi bir otoriteye sahip olamayan kripto para bu durumlarda devletler tarafından bir çıkar yol olarak kullanılabilir.

Bir ödeme aracı olarak kripto paranın teknik, sosyal ve hukuki açıdan sağladığı avantaj ve dez avantajlar özetle şöyle değerlendirlebilir:

Kripto paranın avantajları?

Kripto para teknik ve sosyal açından değerlendirildiğinde aşağıdaki özelliklere sahip olduğu söylenebilir^[8]. Tabiki bunların bazıları doğal sonuçları itibariyle hukuki açıdan suç da oluşturmaktadır.^[9] Bu yönüyle kripto para ilerleyen bölümlerde incelenecektir.

1. Piyasa sirkülasyonunu kontrol eden merkezi bir yönetimi yoktur.
2. Fiziksel bir varlığığa sahip değildir. Paranın kendisi çok küçük hacimlere sığdırılabilir ve çok hızlı bir şekilde başka bir noktaya aktarımı gerçekleştirilebilir.
3. Emtiya alışverişlerinde kullanılabilir, genellikle bir havale ücreti (transfer) istenmez.
4. Bir ödeme aracı olarak alan ve satan açısından anonim kalma özgürlüğü sağlar. Kredi kartlarında olduğu gibi kart numaranız ile isim ve adres bilgileriniz ilişkili değildir. Dilerseniz büyük oranda anonim kalabilirsiniz.
5. Yapılan tüm transferler ve üretimler anından herkes tarafından izlenebilir. Kendini bilinçli ifşa etmeyen hiçbir kullanıcının yaptığı kripto para işlemleri takip edilemez ve sahip olduğu kripto para miktarı bilinemez.
6. Kripto para kullanıcısının sanal cüzdanının kimliği ifşa olsa bile yenisi herhangi bir kayıp olmadan kolaylıkla üretilebilir. Bu kripto paranın mahremiyetini sağlayan en güçlü özelliğidir.
7. Devletlerin kanunsal yaptırımlarına tabi değildir. (Vergi, kayıt ve beyan zorunluluğu)
8. Herhangi bir devlet otoritesi kripto paraya kullanıcın izni olmadan vergi kesintisi uygulayamaz.
9. Uluslararası bir ödeme aracıdır. Visa/Master ürünlerinin kullanım ve harç sınırlılıklarına tabi değildir.
10. Kripto para veritabanlarının çok fazla kopyası (kripto para verisinin geri döndürülemez şifreli hali) mevcut her kullanıcıda olduğu için devlet otoriteleri herhangi bir kullanıcının kripto para servetine el koyamaz, bu açıdan kripto para tamamen özgürdür.

Kripto paranın dez avantajları?

Kripto para tüm avantajlarının yanında bir ödeme mekanizması olarak bazı sosyal ve ekonomik dez avantajlara da sahiptir. ^[10]

1. Kripto para hala küçük sayılabilecek bir kitle tarafından bir ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Devletlerin ödeme aracılarını kripto para ürününü portföylerine almamaları için baskıları söz konusudur.
2. Kripto para dijital bir cüzdan da (kişinin şifreleme anahtarının depolandığı bir dosya) saklandığı için kaybedilmesi durumunda geri getirilmesi mümkün değildir.
3. Kripto para tamamen spekülatif gelişmelere açıktır. Belli bir piyasa regülatesine sahip olmadığı için kısa zamanlar içinde değeri sebepsiz olarak azalabilir ve artabilir. Bu durumdan çok zarar edilebileceği gibi kar da edilebilir. Örneğin 2011 yılında bir BitCoin piyasalar açısından $9.9 olarak değerlenmişken, bundan altı ay önce $1’ın altında bir değere sahipti. Bu durum kripto parayı ödeme aracı olarak kullanan kuruluşların ürün ve hizmetlerinin fiyatları sıkça güncellemelerine de sebep olur. Bu durum özellikle ürün ve hizmetlerin müşteri tarafından geri iadesi söz konusu olduğunda, büyük maduriyetlere neden olur.
4. Kripto para ile gerçekleştirilen dolandırılmalarda parayı geri kurtarmanın yolu yoktur. Bu durumu çözmek için bazı aracı hizmet kuruluşları bulunmaktadır fakat bu kuruluşlar bir banka gibi çalıştıklarından kripto paranın doğal avantajlarını sekteye uğratmaktadır. (Bir önceki başlıkta listelenen avantajlardan en önemlisi olan anonimlik)
5. Teknik kusur riski. Kripto paralarda zaman zaman suistimale açık teknik (alogoritmik veya cüzdan güvenliği hakkında) zaafiyetler tespit edilebilmektedir. Kripto paranın tüm Dünyada yaygın olarak kullanılması durumunda bu zaafiyetlerden yararlanmayı başaran kişilerin muazzam ölçüde zengin olabilme riskleri vardır.
6. Kripto paralar hali hazırda bünyelerinde deflasyonist bir nitelik barındırılar. Her kripto para algoritmasının sınırlı sayıda para üretme kapasitesi vardır. Bu da deflasyona, yani tüm paralar üretildiğinde mevcut paraların aşırı değerlenmesine neden olabilir.
7. Kripto parayı yöneten merkezi bir otorite bulunmadığından hiç kimse minimum değerini garanti edemez.

Kripto paranın geleceği

Kripto paranın üretilmesi veri madenciliği (mining) adı verilen ve güçlü bilgisayarlar ile karışık algoritmaların çözülmesi sürecine dayanan bir işlemi gerektirir. Dünyada her 10 dakikada 25 Bitcoin üretildiği tahmin edimektedir. Bitconin özelinde bu kripto paranın mevcut kapasitesi 21 milyon bitcoin’e karşılık gelmekte ve 2140 yılına kadar üretiminin tamamlanacağı öngörülmektedir.^[11]

Bitcoin’in merkezi olmayan yapısı ve işlemlerdeki anonimleştirme özelliği, özellikle yasadışı aktivitelerde favori parabirimi olmasını sağlamaktadır. Bu özelliği ile Finansal Suç Ağının da (FinCEN: Financial Crimes Enforcement Network) dikkatini çekmiştir.
Bitcoin küçük sorunlarının yanında başarısı ve artarak büyüyen bilinirliği ve popülaritesi, benzer birçok para biriminin de türemesine yol açmıştır. Bu para birimleri kripto para mefhumunun tüm özelliklerine sahipken farklı kripto algoritmaları ile üretildiği için tamamen farklı para birimleri olarak değerlendirilir. Bunun yanında internette farklı kripto para birimleri arasında komisyyon karşılığı takas yapan (exchange) sitelerde oluşmuştur.

Şuanda en çok tercih edilen kripto para türü olan BitCoin 6 milyar dolarlık bir piyasa hacmine sahiptir. Aralık 2015 itibariyle bir BitCoin $395 üzerinden değerlenmiştir ve günlük iş hacmi 45 milyon dolar civarındandır.

Şekil 4 – Bitcoin’in bir yıllık işlem hacmi (2015)
Kripto para tamamen spekülatif gelişen bir doğaya sahiptir. Avantajlarının yanında insanları kripto para üretmeye ve kullanmaya teşvik etmek aynı zamanda onun bir maddi değere kavuşmasına da neden olur.

Kripto para türleri arasında Bitcoin üretim anlamında en zor yani en fazla bilgi işlem zamanına ihtiyaç duyan kripto paradır. Hem üretim zorluğu hem de üretim kapasitesi anlamında belli bir doygunluğa ulaşmış olduğundan birçok girişimci kripto parada gelecek görerek yeni kripto para türlerini ortaya çıkarmıştır. Bunlar altcoin (alternatives of cryptocurrencies) olarak bilinir.^[12]

Bitcon’in ardından türeyen en popüler kullanıma sahip kripto para birimleri şunlardır:

Ripple: BitCoin’den sonra en büyük market kapasitesine sahip olan Ripple para birimi 2012 yılında yayınlanmıştır. ^[13] Yüzlerce BitCoin kopyasının yanında Ripple hem bir parabirimi hem de kripto para aktarım prosedürünü tanımlayan bir protokol olarak ortaya çıkmıştır.

Litecoin: 2011 yılında Charles Lee tarafından ortaya atılmış ve Bitcoin’in emtiya değerinin düşük bir alternative olarak ortaya çıkmıştır. Charles Lee bu anlamıyla Bitcoin’i altın ile eşdeğer tutarken Litecoin’i gümüş olarak nitelendirmiştir. Bir Litecoin’in piyasa değeri şuan (Aralık 2015) $3.5 civarındadır. Piyasa kapasitesi ise 155 milyon dolar civarındadır. ^[14]Litecoin’in aktarım süresi 10 dakika olan Bitcoin’e göre daha kısadır^[15].

Dogecoin: Özellikle yer altı dünyasında para transferi ve ödeme yapmada popülerlik kazanmış olan DogeCoin şuanda $15 milyon market kapasitesine sahiptir ve günlük $350.000’lık bir para trafiğine sahiptir. Deep web’de çok kullanılan bu para birimi daha çok yasadışı faaliyetler yapanlar arasında bir ödeme mekanizması olarak rağbet görmekte.

Bunların dışında on milyon doların altında piyasa kapasitesine sahip 150’den fazla altcoin vardır: BitSharesX , Namecoin, Bytecoin, MaidSafeCoin, Darkcoin, Dogecoin

Kripto paranın finansal sistemlere etkisi

Kriptopara elde etme ya da üretme sürecinin kendisinin bir maliyeti vardır. Elde edilen kripto paranın sağlayacağı piyasa değerinin yanında üretim maliyeti önemli bir değer oluşturmakta ve bu maliyeti üretim için kullanılan bilgisayar sistemleri, elektrik enerjisi ve personel giderleri teşkil etmektedir. Ulusal boyutta düşünülecek olursa ülkeler sahip oldukları altın rezervi karşılığında (değerinde) para üretmeyi (basmayı) ekonomik bir kural olarak benimsemişlerdir. Fakat kripto paranın üretim maliyeti gerçek paraya (kağıt) oranla daha fazla olmakla birlikte herhangi bir maddi değere (ülkelerin altın rezervi gibi) karşılık gelmemektedir. Bu boyutuyla mal alım satımı için kullanılan kripto para bir ülkenin ekonomik düzeni açısından bir kayıp olarak değerlendirilebilir. Diğer taraftan kripto paranın üretilmesi için kullanılan donanım, yazılım ve personel olanakları ayrı bir sektörü de finansal olarak teşvik ve sübvanse ettiği için dolaylı bir olumlu katkı olarak değerlendirilebilir.

BIS (Bank for International Settlements) ‘in raporuna göre kripto para gelecekte ülkelerin merkez bankalarının para üzerindeki otoritesini yok eden bir hal alma potansiyeline sahiptir. ^[16] Diğer taraftan mevcut market kapasitesi ve bir ödeme aracı olarak mevcut finansal sektörde yeni bir teknolojik girişim olması açısından şuandaki payı ile küresel finansal bir tehdit olarak değerlendirilmemektedir. ^[17]

2.1. Türkiye’de kripto para kullanımı

Kriptoparanın ülkemizde kullanımı diğer ülkelere göre çok düşük değerlerde yer almaktadır. Bitnodes^[18] sitesinin küresel düzeyde yaptığı raporlamaya göre; ülkemiz bitcoin üretiminde ve kullanımında kilit öneme sahip sunucu (node) sayısı sadece 8 dir. Bunun yanında Türkiye’de kripto para alanında hizmet veren onlarca internet sitesi ve forum bulunmaktadır. Ancak bu internet sitelerinin herhangi bir resmi kurusal kimliğe haiz bir karşlıkları yoktur.

Türkiye’deki “Kripto Para Bitcoin” adıyla Murat Kitapevi ve Yayınevinden çıkan ilk kitap kitapçılarda satılmaktadır.^[19]

Kripto paranın artan potansiyeli üzerine T.C İş Bankası’da bir BitCoin piyasa analiz raporu hazırlayıp yayınlamıştır. ^[20] Kripto para dünya da saygın alış veriş ve hizmet kuruluşları tarafından bir ödeme aracı olarak kullanılırken Türkiye’de henüz bilinen kurumsal bir kullanımı yoktur. Bununla ilgili önemli bir gelişme olarak dünyadaki ilk Bitcoin ATM (otomatik para çekme makinası) makinalarından birisi İstanbul Atatürk Hava Limanında açılmıştır. ^[21] ATM ile dış hat yolcuları ellerinde kalan bozuk paraları BitCoin’e çevirebilmekte dilerlerse bağış yapabilmektedirler fakat BitCoin’i bozduramamaktadırlar. Bu açıdan ATM aslında bir satın alma kiosk’u olarak değerlendirilebilir.

Şekil 5 – Atatürk Havalimanı Bitcoin ATM’si

Türkiye’de kripto paraya doğrudan kullanım imkanı tanıyan resmi bir şirket olmasa da aracı firmaları kullanarak Türkiye’de BitCoin ile alışveriş yapmak mümkün. Abine adındaki kişisel gizlilik şirketi BitCoin parasının harcanabilmesi için MaskedCard adında sanal kredi kartları oluşturarak komisyon alıyor ^[22]. Kişi siteye üye olarak BitCoin cüzdanını sitedeki hesabına bağlıyor ve her yerde geçerli bir sanal kredi kartına sahip oluyor.

Microsoft’un 2014 yılında BitCoin ile ödeme kabul edeceğini açıklaması ^[23](sadece uygulama marketinde geçerli) ve dünyanın en büyük ödeme aracısı PayPal’ın kişilerin paypal hesaplarını BitCoin cüzdanları ile entegre edebilme özelliğini devreye alması, kripto paranın gelecekte daha da yaygınlaşmasını sağlayacak büyük adımlar olarak görülmektedir.

Türkiye’de kripto para ençok ikili alışverişlerde tercih edilen bir ödeme yöntemi olarak göze çarpmaktadır. Kripto para sahibi parasını internette birçok sitede ürün ve hizmet satın almak için kullanabileceği gibi kripto parayı diğer kişilerden yasal veya yasadışı ürün ve hizmet alımı/satımı içinde kullanabilir. Yasadışı işlem söz konusu olduğunda kişiler genellikle kamuya açık internet forumları veya eposta aracılığı ile iletişim kurmakta ürün ve hizmetlerini pazarlayarak ödemelerini kripto para cüzdanları aracılığı ile tahsil etmektedirler.

Dünya’da anonymous^[24] ve Türkiye’de redhack^[25] gibi marjinal hacker grupları bağış olarak bitcoin türevleri gibi kripto paraları kabul etmekteler. Truva atı veya sipariş üzerine çeşitli dijital güvenlik sistemlerinin aşılması, sistemler üzerinde değişiklik yapılması ve bilgi çalınması ile ilgili faaliyetlerinin tahsilatını kripto para ile yapmaktadırlar.

Türk hukuk sisteminde kripto paranın yeri

Kripto paranın Türk hukuk sisteminde henüz bir yeri yoktur. Bankalar birliğinin para transferi, üretimi ve transferi ile ilgili mevzuatında her hangi bir yeri yoktur.

Kripto para doğası gereği herkes tarafından üretilebilmekte ve anonim olarak istenilen sanal cüzdana aktarılabilmektidir. Türkiye’deki bankacılık mevzuatına göre para üretimi ve transferi ile ilgili yetki sahibi kuruluşlar ve çalışma şekilleri net tanımlandığından herhangi bir kontrol mekanizmasına sahip olmayan kripto paranın yasadışı olduğunu söylemek de doğru olmaz. Çünkü bununla ilgili bir yasal düzenleme yoktur. Diğer taraftan suçsuz ceza, cezasız da suç olmayacağı için kripto parayı tek başına bir suç olgusu olarak değerlendirmek doğru değildir.

Bu konuyla ilgili olarak BDDK Türkiye’deki internet kullanıcılarının ödeme aracı olarak kripto paraya rağbetinin artmasından dolayı “Böyle bir sanal para biriminden haberdarız ancak bu konuda yaşayacağınız olası mağduriyetlerden biz sorumlu değiliz.” anlamına gelen bir açıklama yapmıştır.^{[26] [27]}

Ancak kripto kötüye kullanımından doğacak zararlar kripto paranın bir suç aracı olarak ortaya çıkmasına sebep olabilecektir. Diğer taraftan Türkiye’nin finansal sistemi içerisinde bir ödeme aracı kullanım bulması ülke ekonomisine zarar olarak yansıyacaktır. Çünkü kripto paranın üretim süreci ve kaynağı herhangi bir gerçek maddi değere karşılık gelmemekte tamamen arz talep dengesi üzerinden değerlenmektedir.

Kripto paranın bir suç aracı olarak değerlendirilmesi şu gerekçelere dayandırılabilir:

• Kaynağı ve hedefi belli olmayan para transferlerinin suç finansmanı olarak kullanılması.
• Altın rezervleri oranında üretilen resmi para temsilinin kripto para ekosistemin de bir değere karşılık gelmemesi ülke ekonomisi için bir kayıp olması.
• Alış veriş işlemlerinde bir para aracılı olarak kullanılan kripto paranın kaynak ve hedef açısından takip edilememesi, sadece kişilerin beyanına dayalı olarak ispatlanabilmesi vergi kayıplarına yol açacaktır.
• Kripto para üretim ve transferlerine aracılık yapanların, kripto paranın doğası gereği BDDK gibi bir kurum tarafından denetlenemesi ve regüle edilmemesi ülke ekonomisi açısından zarar oluşturacaktır. Bu nedenle devletin para akışını kontrol etmek için kripto para ile ilgili mevzuatları çıkartması gereklidir.
• Aynı şekilde kripto para üretim ve aktarımlarında oluşabilecek mağduriyetlerin herhangi bir şekilde tanzim edilmesini, geril alınmasının veya iptal edilmesinin mümkün olmaması devletlerin doğal otorite ve teminat kaynağı olma niteliğini yerine getirememesine neden olacaktır.

Kripto para ve kara para aklama

Kripto para bilgisayar ortamında açık kaynak yazılımlar ile üretilebilen bir değer olduğu için isteyen herkes tarafından üretilebilir, ayrıca kripto para borsaları aracılığı ile gerçek para ödenerek istenilen miktarda da satın alınabilir. Bu açıdan kişiler diledikleri miktarda kripto para servetine sahip olabilir. Kripto paranın doğası gereği kaynağının ve hedefinin belirlenememesi böyle bir servetin edinilme şekli itibariyle de oluşabilecek herhangi bir suça somut delil sağlayamaz.

Bu açıdadan değerlendirildiğinde kaynağı kanunlarla tanımlanmış suç olan faaliyetler sonucu oluşan para kolaylıkla kripto para satın alınması için kullanılabilir. Böyle bir durumda kripto paranın üretilerek mi elde edildiği yoksa kara para aklamak suretiyle mi elde edildiği de kripto paranın teknik doğası gereği kanıtlamaz durumdadır.

Suç faaliyetlerinden elde edilen para bir başkasından kripto para satın almak için kullanılabilir. Kripto para satın alma faaliyeti tamamen ikili ilişki ile gerçekleştirilmek durumundadır. Bir kripto para borsası veya aracı şirket kullanılarak satın alınan kripto para için ödenecek nakit devletlerin para takip mekanizmalarına takılabilecektir. Örneğin böyle bir alışverişte kredi kartı veya swift/eft yöntemi kara paranın devletler nezdinde kayda girmesine ve sorgulanabilmesine olanak tanır. Bunu engellemek için kara para sahibi kişi kripto para satın alacağı kişi ile aracısız olarak elden aktarım yapmak zorundadır. Bu aktarım gerçekleştikten sonra sahip olunan kripto paranın kaynağı anonim yapı nedeniyle berlirsiz olacağından kişi sahibi olduğu kara parayı kripto para satın alarak aklamış olur. Kaynağı belli olmayan kripto parayı yasal borsalarda bozdurabilir (diğer para birimlerine çevirebilir) veya ürün ve hizmet satın alabilir. Kripto paranın kaynağı sorulduğunda da belirsiz bir tarihte kendisi tarafından bilgisayar ortamında üretildiği ve kripto para borsasında alım satım süretiyle karlandırıldığı da söylenebilir. Bunun aksi kanıtlanamaz durumdadır, çünkü kripto para akışını kontrol eden ve denetleyen bir mekanizma söz konusu değildir.

Anonimite özelliği nedeniyle kripto paranın alım satımının ve üretilmesinin suç olarak tanımlanması mümkün değildir. Sonuç olarak kripto para kişilerin ilgisi üzerine değerlenebilen veya değer kaybeden üretilmiş değerli bir veri statüsündedir. Bu nendenle kripto paranın kendisini bir suç aracı veya suç kaynağı olarak değerlendirmek mümkün değildir. Kaldiki insanlar gerçek para veya sanal para kendi başına bir suç unsuru olmadığı halde onu kötü amaçları için kullandıklarında suç işlemiş olurlar.

3.1. Kripto paranın suç amaçlı kullanılması

Kanunlarlaca faaliyetleri veya alım satımı yasaklanmış ürün ve hizmetlerin kişiler arasında elde değiştirmesi için kripto para biçilmiş bir kaftandır. Bu amaçla suç çevreleri kripto paranın tüm nimetlerinden sonuna kadar yararlanmaktadırlar.

Bu faaliyetlerin bir kısmı internet üzerinden herkese açık web siteleri aracılığı ile gerçekleştirilirken önemli bir kısmı da suçun ciddiyetine göre mahremiyete daha fazla önem vererek mümkün olduğunca anonim kalmaya çalışmaktadır. İnternette anonim olarak var olmanın yeni yolu günümüzde deep web (derin web) terimi ile adlandırılmaktadır. Deep web doğrudan arama motorları veya WWW bağlantıları aracılığı ile ulaşılamayacak online iletişim noktalarını (web sitelerini) tarif etmektedir.

Suçluların anonim mekanı “Dark Web”

Bilindiği gibi intenetin bilgi kaynakları olan web sitelerine yapılan iletişim açık ve şifresiz şekilde gerçekleşmektedir. Teknik imkanı olan herkes veya devletler bu iletişimi rahatlıkla takip edebilir ve kayıt altına alabilir. Durum böyle iken suç çevreleri internet ortamında aynı kripto para da olduğu gibi anonimlik üzerine kurulu mahremiyete çok yüksek düzeyde özen gösteren eşler arası şifreli bir iletişim ağı kurmuşlardır. Bu iletişim ağı görünen web’in dışında olduğu için “Deep Web” ^[28] veya “Dark Net” ^[29] olarak adlandırılmaktadır. Deep web denildiğinde ilk olarak akla Tor Network gelmektedir. Tor network tor istemcisi yüklü bilgisayarların aralarındaki iletişimi şifreli olarak gerçekleştirmesi prensibine dayanır, diğer önemli özelli ise yüksek düzeyde anonimlik sağlayan dolabaçlı yapısıdır. Tor network üzerinde gidip gelen veri paketleri her seferinde rastgele patikaları takip ederek iletişimin geriye doğru izinin sürülmesini son derece zor hale getirir. Böylece eşler aradaki patikadan dolayı birbirlerinin gerçek adreslerini bilemezler.

Tor ağının web hizmetlerini kullanmanın en kolay yolu sırf bu iş için üretilmiş olan Tor Browser’i kullanmaktır. ^[30]Tor Browser standart bir web tarayıcısı olmasının yanında sadece deep web’de geçerli olan .onion uzantılı adresleri de çözer ve web sitelerine ulaşmayı sağlar. Tor tarayıcısı torproject.org sitesiden herhangi bir işletim sistemi için indirilebilecek açık kaynak kodlu bir projedir. Proje iki önemli bileşene sahiptir. Tor client, tor ağı üzerinde anonimiteyi sağlar, Firefox Web Browser ise yükseltilmiş anonimite ayarları ile iz bırakmamayı temin eder.

Dark Web arama motorları

Bundan sonraki bölümlerde bitcoin ödeme yöntemi ile kanunlarca suç olarak tanımlanmış ürün ve hizmetlerin tor ağı üzerinden araştırılması gerçekleştirilecektir. Bölümlerde geçen adres ve içerikler 13.12.15 saat 01:00 (GMT+2) tarihine ait ekran görüntüsü ve adresleri içermektedir. Tor ağı üzerindeki aramalara kaynak oluşturan arama motorları aşağıdaki gibidir:

Arama motoru: DuckDuckGo

Adresi: http://3g2upl4pq6kufc4m.onion/

Dizin: The Hidden Wiki
Adresi: http://ev3h5yxkjz4hin75.onion/wiki/index.php/Darknet_Markets

Arama motoru: AHMIA.FI – Tor Hidden Service (.onion) Search

Adresi: https://ahmia.fi/

Dizin adı: DeepDotWEB

Adresi: http://deepdot35wvmeyd5.onion/

Arama motoru: Grams Search
Adresi: http://grams7enufi7jmdl.onion/

Ayrıca Darknet Market’lerin düzenli bir listesini şu Tor sitesinden bulmak mümkündür: http://ev3h5yxkjz4hin75.onion/wiki/index.php/Darknet_Markets

Bitcoin kullanarak uyuşturucu satın alma

Tor browser ile deep web’in en ünlü arama motorlarından olan ahmia.fi adresinden drug (ilaç) kelimesi aratıldığında ilaç satışı yapan yaklaşık 510 onion sitesi listelenmektedir. Bu sonuçlardan bir tanesine girilip üye olunduğunda aşağıdaki market görüntüsü elde edilmiştir. ^[31]

Şekil 6 – Uyuşturucu satışı yapan bir onion sitesi

pms5n4czsmblkcjl.onion adresli sitenin ürün portföyünde çeşitli miktarlarda insülin ve eroin yer almaktadır. “Buy” (satınal) düğmesine tıklandığında BitCoin cüzdanınızdan direk ödeme yapabileceğiniz bir sayfaya yönlendirilmektesiniz.

Şekil 7 – 10cc insülin ve 1 gr eroinin fiyatı 0.4 Bitcoin

Sitenin FAQ sayfasında pazartesi, Çarşamba ve cuma günleri 8’den sonra, açık adres yazıldığı takdirde gönderim yapıldığı yazmaktadır.

Ayrıca yakın tarihte 2. Versiyonu da FBI tarafından kapatılan “Silkroad” adlı yasadışı market 3.0 sürümü ile yayında olmasına rağmen kendini bakım çalışmaları nedeniyle Crypto Market ^[32] adıyla cryptp3hbt43v5hl.onion adresinde hizmet veren domain’e yönlendirmştir. (12.12.15) Site birçok uyuşturucu, silah ve yasadışı alet ve cihazların satıldığı bir market durumundadır. Marketin çalışmasını ülkemizdeki gittigidiyor.com veya sahibinden.com’a benzetebiliriz. Siteye üye olan dükkanlar sitenin teknik alt yapısını kullanarak kendi ürünlerini satmaktadırlar. Ayrıca marketin ana ve tek ödeme aracı BitCoin olarak görülmüştür.

Şekil 8 – CryptoMarket (silkroad) ödeme aracı BitCoin

CryptoMarket üzerinde yapılan kısa incelemenin neticesinde ağırlıklı olarak şu ürünlerin satışının yapılmakta olduğu görülmüştür:

• Saf kokain
• Eroin
• DMT, LSD ve 2C olarak kodlanmış sentetik uyuşturucular ve haplar
• Steroid (body building ile uğraşanlar için)
• Çalıntı VISA/MASTER CARD bilgileri
• Kırılmış bilgisayar yazılımları

Yukarıdakilerin dışında ilgili markette katil kiralama, silah ve terörizm odaklı ürünlerin satışına rastlanmamış ancak bomba ve patlayıcı yapımını anlatan pdf formatlı elektronik kitapların satıldığı görülmüştür.

Ayrıca tochka3evlj3sxdv.onion/marketplace sitesi ise kullanıcı sözleşmesine sadece doğal uyuşturucuları koyması dikkati çekmiştir. Bu sitede sentetik uyuşturucuların satılması yasaktır.

Şekil 9 – Doğal uyuşturucu marketi

Bitcoin ile katil kiralama

Ahmia.fi ve xmh57jrzrnw6insl.onion arama motorlarından “mafia” (mafya) ve “killer” (katil) anahtar kelimeleri kullanılarak yapılan aramada çıkan 800 dolayındaki adresten çokça tekrarlananlardan biri olan oiiuv2gwl2jhvg3j.onion sitesinde bir kişiyi öldürmenin ücreti $14000, kaza süsü vermenin ise $20000 olarak ücretlendirildiği görülmüştür, ayrıca kişiyi sakat bırakma, uzuvlarından birini kesme gibi seçeneklerinde farklı fiyatlar üzerinden tariflendirildiği görülmüştür.

Şekil 10 – Kiralık katil hizmeti veren onion sitesi

Çocuk pornosu

Önceki bölümde verilen dizin ve adresler üzerinde “child porn” anahtar kelimeleri ile yapılan aramada çok fazla sayıda yayın yapan onion sitesi olduğu tespit edilmiştir.

Diğer yasadışı ürünlerin satışı

Nucleus Market ^[33] adlı sitede satılan ve rahatlıkla suç amaçlı kullanılabiliecek bazı ilginç ürünler aşağıda listelenmiştir:

Şekil 11 – Kontor yüklü halde sahte kimlikle kaydedilmiş SIM kartlar

Şekil 12 – Gizli kamera monte edilmiş duvar saati

Şekil 13 – Manyetik kart kopyalama cihazı

Şekil 14 – Çok tehlikeli bir kimyasal olan kloroform

Sonuç ve değerlendirme

Bu çalışmada BitCoin özelinde kripto paranın teknik ve hukuki unsurları incelenmiştir. Kripto paranın teknik alt yapısından dolayı takip edilemez ve kontrol edilemez bir yapıda olması suç çevreleri tarafından bir ödeme aracı olarak kullanılmasını sağlamaktadır. Kripto para’nın bu yönüyle suç unsuru oluşturduğunu söylemek mümkün değildir, ancak kripto para piyasasının bir para birimi gibi işlev görmesi ve herhangi bir maddi rezerve karşılık gelmemesi nedeniyle dünya ekonomisi için kayıp bir değer niteliği taşımaktadır. Kripto para’nın kullanımıyla ilgili dünyada yasal bir düzenleme bulunmazken, toplumsal hayatta kendine hızlıca yer bulan kripto para hakkında yasal düzenlemelerin yapılması kaçınılmaz bir durum olarak gözükmekteyken kripto paranın doğası gereği bunun mümkün olmadığı görülmüştür. Bu gerçekten yola çıkarak kanun koyucular tarafından ancak kripto para kullanımının sınırlandırılması için toplumu bilinçlendirici çalışmalar yapılarak kripto paranın özendirilmesiyle ilgili toplumsal yaptırımlar düzenlenebilir. Tabiki bu durum ülkeler nezdinde değil global ölçekte bir tutumun geliştirilmesini gerektirmektedir. Bu yapılabilirse kripto para piyasası negatif yönde speküle edilerek paranın değer kaybetmesi ve kullanımının azaltılarak ortadan kaldırılması sağlanabilir.